निरुक्त _nirukta

निरुक्त a.

1 Expressed, pronounced, explained, defin- ed.

-2 Loud, distinct.

-3 Enjoined, decided; पात्रं त्वत्र निरुक्तं वै कविभिः पात्रवित्तमैः Bhāg.7.14.34.

-4 Interpre- ted, accomplished (as a word); proved from शब्दप्रमाण (as शब्दैकगम्य); वेदांश्च वेद्यं तु विधिं च कृत्स्नमथो निरुक्तं परमार्थतां च Mb.12.245.3.

-क्तम् 1 Explanation, derivation, etymological interpretation. स वा एष आत्मा हृदि तस्यैतदेव निरुक्तं हदयमिति Ch. Up.8.3.3; महत्त्वाद्भारवत्त्वाच्च महाभारत- मुच्यते । निरुक्तमस्य यो वेद सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ Mb.1.1.274.

-2 N. of one of the six Vedāṅgas, that which contains glossarial explanation of obscure words, especially those occurring in the Vedas; नाम च धातुजमाह निरुक्ते Nir.

-3 N. of a celebrated commentary on the Nighaṇṭus by Yāska.

-Comp. -कारः N. of the sage Yāska.

-जः one of the twelve kinds of sons allowed by the old Hindu law (= क्षेत्रजः q. v.); आत्मा पुत्रश्च विज्ञेयस्तस्यानन्त- रजश्च यः । निरुक्तजश्च विज्ञेयः सुतः प्रसृतजस्तथा ॥ Mb.13.49.3.

-वृत्तिः N. of a com. on Yāska's निरुक्त by Durgāchārya.